Atopowe zapalenie skóry – co to jest, jak wygląda i jak leczyć?

Atopowe zapalenie skóry to jedna z najczęstszych chorób dermatologicznych, która dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych. Mimo że jej objawy mogą być bardzo uciążliwe, odpowiednia pielęgnacja i leczenie pozwalają znacznie poprawić komfort życia. Zmiany skórne, świąd i suchość mogą jednak powracać co jakiś czas. Dlatego bardzo ważna jest świadomość, jak działa ta choroba i co można zrobić, aby ją kontrolować. Czym dokładnie jest AZS, jakie daje objawy i jak skutecznie sobie z nimi radzić?

Czym jest atopowe zapalenie skóry?

Atopowe zapalenie skóry, w skrócie AZS, to przewlekła, zapalna choroba skóry o podłożu immunologicznym i genetycznym. Charakteryzuje się okresami zaostrzeń i remisji, co oznacza, że objawy pojawiają się falami – mogą ustępować na jakiś czas, a następnie powracać z różnym nasileniem. U podstaw choroby leży nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na czynniki środowiskowe, które u zdrowych osób nie wywołują żadnych objawów. Sama nazwa „atopowe” odnosi się do wrodzonej skłonności organizmu do reakcji alergicznych. Osoby z AZS często cierpią również na inne schorzenia atopowe, takie jak astma, alergiczny nieżyt nosa czy alergia pokarmowa. To wskazuje na wspólne mechanizmy immunologiczne i genetyczne, które predysponują do nadreaktywności układu odpornościowego.

W patogenezie choroby kluczową rolę odgrywa również uszkodzenie bariery naskórkowej. Skóra osób z AZS jest sucha, cienka i bardziej przepuszczalna, co sprzyja utracie wody i łatwiejszemu wnikaniu alergenów, bakterii czy substancji drażniących. Zaburzenie tej bariery sprawia, że skóra nie spełnia prawidłowo swojej funkcji ochronnej. W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się także wpływowi czynników środowiskowych. Zanieczyszczenia powietrza, stres, nieodpowiednia dieta czy niewłaściwa pielęgnacja mogą nasilać objawy AZS. Wpływ ma również klimat – w okresie zimowym, gdy powietrze jest suche i ogrzewane, skóra traci więcej wilgoci, a to sprzyja pogorszeniu stanu choroby.

Atopowe zapalenie skóry nie jest chorobą zakaźną. Nie można się nim zarazić poprzez kontakt z osobą chorą. Jest to schorzenie przewlekłe, które może trwać wiele lat, ale przy odpowiednim postępowaniu objawy mogą być skutecznie kontrolowane.

Atopowe zapalenie skóry – objawy

Objawy AZS mogą się różnić w zależności od wieku pacjenta, nasilenia choroby oraz czynników indywidualnych. Wspólnym mianownikiem jest zawsze suchość skóry, świąd i stan zapalny. Te trzy elementy tworzą charakterystyczny obraz kliniczny atopowego zapalenia skóry.

Najbardziej dokuczliwym objawem jest uporczywy świąd, który często nasila się nocą, prowadząc do bezsenności i rozdrażnienia. Drapanie skóry przynosi chwilową ulgę, ale jednocześnie uszkadza naskórek i nasila stan zapalny. Powstaje w ten sposób tzw. błędne koło atopii – im większy świąd, tym częstsze drapanie, a im więcej drapania, tym większe nasilenie objawów. Skóra atopowa jest zwykle sucha, szorstka i pozbawiona naturalnego blasku. W okresach zaostrzeń pojawiają się zaczerwienienia, pęknięcia, grudki i sączące zmiany. U dzieci zmiany lokalizują się najczęściej na policzkach, czole, skórze głowy oraz na zgięciach łokciowych i kolanowych. U dorosłych typowe są okolice twarzy, szyi, dłoni oraz górnej części tułowia.

W przebiegu długotrwałego AZS dochodzi często do pogrubienia skóry, czyli lichenifikacji. Jest to efekt wieloletniego drapania i przewlekłego stanu zapalnego. Skóra staje się wtedy grubsza, ciemniejsza i bardziej zrogowaciała, a jej powierzchnia przypomina siatkę drobnych bruzd. Chorobie mogą towarzyszyć także inne objawy, takie jak nadwrażliwość na detergenty, zmiany paznokciowe czy infekcje skóry wywołane przez bakterie lub grzyby. Osoby z AZS częściej zmagają się również z problemami emocjonalnymi – przewlekły świąd, problemy ze snem i widoczne zmiany na skórze obniżają jakość życia, powodują stres i poczucie wstydu.

Warto podkreślić, że AZS może wyglądać różnie u różnych osób. Nie istnieje jeden, uniwersalny obraz kliniczny. U niektórych dominują zmiany rumieniowe, u innych – suchość i złuszczanie naskórka. Dlatego postawienie diagnozy zawsze wymaga oceny dermatologa, który na podstawie wywiadu i wyglądu skóry potwierdza rozpoznanie.

Jakie są sposoby leczenia atopowego zapalenia skóry? 

Leczenie atopowego zapalenia skóry ma charakter wieloetapowy i indywidualny. Nie istnieje jeden lek, który mógłby całkowicie wyleczyć chorobę. Celem terapii jest łagodzenie objawów, zapobieganie nawrotom oraz odbudowa bariery ochronnej skóry. Leczenie musi być dostosowane do wieku, nasilenia objawów i reakcji na dotychczasowe terapie.

Podstawą leczenia są preparaty natłuszczające i nawilżające, zwane emolientami. Ich regularne stosowanie zmniejsza suchość skóry, ogranicza świąd i poprawia szczelność naskórka. Emolienty tworzą na powierzchni skóry film ochronny, który zapobiega utracie wody. Zaleca się ich używanie kilka razy dziennie, zwłaszcza po kąpieli. W okresach zaostrzeń konieczne jest zastosowanie leków przeciwzapalnych. Najczęściej stosuje się miejscowe glikokortykosteroidy w postaci maści, kremów lub lotionów. Leki te działają szybko i skutecznie łagodzą stan zapalny oraz świąd. Ważne jest jednak ich stosowanie pod kontrolą lekarza, ponieważ nadmierne lub długotrwałe użycie może prowadzić do ścieńczenia skóry.

Alternatywą dla sterydów są miejscowe inhibitory kalcyneuryny, takie jak takrolimus i pimekrolimus. Leki te działają przeciwzapalnie, a jednocześnie nie powodują zaniku skóry, dlatego mogą być stosowane na delikatne obszary, np. twarz czy powieki. W cięższych przypadkach stosuje się leczenie ogólne. W zależności od potrzeb mogą to być leki przeciwhistaminowe, które łagodzą świąd lub leki immunosupresyjne, które hamują nadmierną aktywność układu odpornościowego. Coraz częściej wykorzystywane są także nowoczesne terapie biologiczne, ukierunkowane na konkretne mechanizmy immunologiczne odpowiedzialne za rozwój choroby.

Wspomagająco stosuje się również fototerapię, czyli leczenie światłem UV. Jest to metoda bezpieczna i skuteczna, zwłaszcza u osób, u których nie uzyskano poprawy po leczeniu miejscowym. Terapia polega na kontrolowanym naświetlaniu skóry promieniowaniem o określonej długości fali, co łagodzi stan zapalny i zmniejsza świąd. Skuteczność leczenia w dużej mierze zależy od systematyczności i przestrzegania zaleceń lekarza. Nawet najlepsze leki nie przyniosą oczekiwanych efektów, jeśli będą stosowane nieregularnie lub w zbyt małych ilościach. 

Jak powinna wyglądać pielęgnacja skóry z AZS i czego unikać?

Prawidłowa pielęgnacja skóry atopowej jest równie ważna, jak leczenie farmakologiczne. Odpowiednie nawyki mogą znacząco zmniejszyć ryzyko jej nawrotów i poprawić kondycję skóry.

Podstawą codziennej pielęgnacji jest unikanie czynników drażniących. Należy zrezygnować z mydeł i żeli zawierających detergenty, barwniki i substancje zapachowe. Lepiej wybierać delikatne preparaty myjące, które nie naruszają bariery hydrolipidowej skóry. Kąpiele powinny być krótkie, w letniej wodzie, ponieważ gorąca woda dodatkowo wysusza skórę.

Bezpośrednio po kąpieli należy nałożyć emolient, aby zatrzymać wilgoć w naskórku. Regularne natłuszczanie skóry jest jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania nawrotom AZS. W przypadku bardzo suchej skóry warto sięgać po preparaty o bogatszej konsystencji, które tworzą trwałą warstwę ochronną. Znaczenie ma także ubiór. Skóra atopowa nie toleruje szorstkich tkanin i syntetycznych materiałów. Zaleca się noszenie ubrań z miękkiej bawełny, które nie podrażniają i pozwalają skórze oddychać. Ubrania należy prać w łagodnych środkach piorących, bez dodatku zapachów i wybielaczy.

Nie bez znaczenia jest także dieta. Mimo że nie każdy przypadek AZS wiąże się z alergią pokarmową, warto obserwować reakcje organizmu na poszczególne produkty. U niektórych osób ograniczenie nabiału, orzechów czy jaj może przynieść poprawę. Wskazane jest również spożywanie produktów bogatych w kwasy tłuszczowe omega-3, które wspierają regenerację skóry i działają przeciwzapalnie. Pielęgnacja skóry atopowej obejmuje również dbanie o zdrowie psychiczne. Stres jest jednym z czynników, które mogą nasilać objawy choroby. Dlatego ważne jest, aby dbać o relaks, odpowiednią ilość snu i aktywność fizyczną.

Dla lepszego zobrazowania najważniejszych zasad codziennej pielęgnacji warto zapamiętać poniższe zestawienie:

Dbanie o skórę atopową wymaga codziennej uwagi, ale przy odpowiedniej rutynie można znacząco ograniczyć objawy. Skóra stanie się bardziej elastyczna, mniej podatna na podrażnienia i łatwiej będzie znosiła okresy zaostrzeń choroby.

Czy AZS można całkowicie wyleczyć?

Atopowe zapalenie skóry to choroba, której nie da się całkowicie wyleczyć, ale można ją skutecznie kontrolować. Istotne znaczenie ma systematyczna pielęgnacja skóry, regularne stosowanie emolientów i przestrzeganie zaleceń lekarza. Świadomość mechanizmów choroby, znajomość czynników wywołujących ją oraz dbanie o codzienne nawyki pozwalają znacząco poprawić jakość życia osób z AZS. Co istotne, skóra atopowa, jeśli będzie odpowiednio pielęgnowana, może wyglądać zdrowo i pozostawać wolna od uciążliwych objawów przez długi czas.